Bilingwizm, czyli dwa języki w jednej głowie

Katalonia prezentuje się jako niezwykle ciekawe miejsce pod względem językowym. Ludzie funkcjonują tu w świecie dwujęzycznym - katalońskim i hiszpańskim, dlatego warto zastanowić się jakie konsekwencje może mieć taka sytuacja.

Pojęcie dwujęzyczności jest obecne w nauce - jako przedmiot badań socjologii i lingwistyki. W czasach współczesnych, jest bardzo powszechne – w wyniku globalizmu, mobilności, dzięki internetowi- jest to zatem zagadnienie istotne. Pojęcie dwujęzyczności pojawia się również pod nazwą bilingwizmu, a oznacza zdolność posługiwania się potocznie dwoma różnymi językami i umiejętność przełączania się między nimi, kiedy zajdzie potrzeba.

Bilingwizm można rozpatrywać dwojako: kiedy użytkownicy używają dwóch różnych języków wymiennie, zależnie od sytuacji lub środowiska. Z drugiej strony bilingwizm rozumiany jest nie tylko jako pewna umiejętność, ale też jako umiejętność, pod pojęciem której kryją się różne problemy językowe, psychologiczne i społeczne, z którymi spotyka się użytkownik w momencie, kiedy w jednej części używa języka nie akceptowanego na zewnątrz, poza obrębem danej grupy, a w drugiej części jest zmuszony do używania innego języka, oficjalnego lub języka ogólnie akceptowanego. Ma to miejsce w krajach, w których żyją na jednym terenie różne społeczności narodowe czy etniczne. Zjawisko można rozpatrywać w kategoriach dwujęzyczności stałej lub niestałej. Katalonia byłaby domeną tej pierwszej, ponieważ używa się tu zarówno katalońskiego, jak i hiszpańskiego.

Z perspektywy zasięgu, bilingwizm może być społeczny albo indywidualny. Przyczyną powstania tego pierwszego są np. różne sytuacje historyczne – okupacje i podboje, przesunięcia granic, kolonializm i neokolonializm, pozostałości osadnicze czy federacje państw. Sytuacja bilingwizmu społecznego jest często zagrożeniem dla języka ojczystego danej jednostki – dzieci wyzbywają się go na rzecz drugiego, aby szybciej zintegrować się ze środowiskiem. Bilingwizm indywidualny, zwany też jednostkowym, podlega czterem kryteriom – pochodzenia, kompetencji, funkcji – użycia języka, nastawienia (w znaczeniu identyfikacji zewnętrznej i wewnętrznej).

Akwizycja, czyli proces uczenia się języka ma konkretny cel – u dzieci jest to potrzeba kontaktu. Dzieci do lat trzech uczą się drugiego języka symultanicznie. Najczęściej akwizycja drugiego języka w okresie niemowlęcym i wczesnoprzedszkolnym jest decyzją rodziców bądź opiekunów. Inna jest sytuacja, w której występuje przymus na terenie wspólnoty języka drugiego. Aby nie zostać odrzuconym przez grupę, dyskryminowanym egzystencjonalnie, tj. na polu pracy czy warunków życia, należy przyswoić sobie drugi język. Ma więc to charakter albo dobrowolny (poprzez decyzję rodziców lub swoją własną), albo przymusowy.

Należy się zastanowić, w jakim stopniu trzeba opanować język drugi, aby móc mówić o dwujęzyczności, a nie po prostu o znajomości języka obcego. Często jest to subiektywna ocena, a więc trudno określić, czy dwujęzyczność to cecha każdej osoby, która rozumie dwa języki i używa ich na co dzień, czy też cecha osoby, która używa drugiego języka tylko w niektórych sytuacjach. Rozwiązaniem problemu mogłaby być kwestia identyfikacji, kiedy następuje pełna identyfikacja zarówno tożsamościowa, jak i kulturowa, można mówić o całkowitej dwujęzyczności. Kiedy opanowuje się tylko język – jest to dwujęzyczność częściowa.

Ludzie, którzy urodzili się w Katalonii zazwyczaj są dwujęzyczni stale, powodem tego jest historia regionu i polityka Hiszpanii. Często jednak samo zjawisko bilingwizmu wiąże się z pewną zmianą tożsamości, a także zmianą myślenia językowego, szczególnie kiedy drugi język przyswaja się później, nie jednocześnie z pierwszym, macierzystym. Istnieją też pojęcia na określenie umiejętności posługiwania się kilkoma językami, są to: multilingwizm i polilingwizm. 

Małgorzata Walczak

Źródła: 

1. S. Dubisz, Język polski poza granicami kraju, Opole 1977. 

2. E. Lipińska, Język ojczysty, język obcy, język drugi: wstęp do badań dwujęzyczności, Kraków 2003. 

3. U. Żydek-Bednarczuk, Bilingwizm w badaniach glottodydaktycznych, społecznych i kulturowych, w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007.