Język przeobrażony

Wzajemne oddziaływanie dwóch czy więcej języków, którymi posługują się np. osoby bilingwalne, polilingwalne, a co jest charakterystyczne dla imigrantów i emigrantów, ma pewne konsekwencje. Języki na siebie wpływają i ich fleksja, składnia czy stylistyka mogą ulegać przeobrażeniom.

Moment wpływania na siebie dwóch języków nazywany jest kontaktem językowym. W jego wyniku mają miejsce takie zjawiska jak: transfer negatywny i pozytywny, interferencja, zapożyczenia, kalki językowe, przełączanie kodów, interjęzyk, integracja. 

Pojęcie transferu oznacza przeniesienie z jednego języka na drugi pewnych nawyków wyuczonych podczas nabywania tego drugiego. Transfer jest negatywny wtedy, kiedy prowadzi do błędu językowego w nowym języku. Dzieje się tak, ponieważ użytkownik przenosi np. struktury języka pierwszego na drugi. Pozytywny ma miejsce wtedy, kiedy np. umiejętność budowania tekstu i wypowiedzi w konkretnym gatunku przenosi się na taką samą umiejętność w języku drugim. Zapożyczenia są to pewne elementy przejęte z języka obcego w postaci wyrazów, sufiksów lub prefiksów, głosek lub fonemów. Kalka językowa jest to wyraz lub wyrażenie zaczerpnięte z języka obcego, ale utworzone za pomocą rodzimych elementów językowych. Rozróżnia się kalki leksykalne (wyrazowe i frazeologiczne) oraz gramatyczne. W wyniku stosowania zapożyczeń i kalk językowych może powstać interjęzyk, czyli język mieszany, mocno uproszczona wersja języka docelowego, charakteryzująca się własną gramatyką. Aby można było mówić o interjęzyku, dwa języki muszą na siebie wpływać, a ich użytkownik musi wytwarzać swój idiolekt. Interjęzyk może również powstać jako rezultat transferu negatywnego, kiedy używa się obu języków dla zatarcia wrażenia niekomunikatywności. Wówczas, mówiąc pierwszym językiem, wstawia się zapożyczenia bądź cytaty z drugiego. Ma to również zastosowanie w przypadku odwrotnym, gdy stosuje się pożyczki z języka macierzystego. Na interjęzyk składają się trzy typy reguł: reguły języka ojczystego, reguły języka obcego oraz reguły idiolektalne przynależne tylko danej osobie. Jest to o tyle ryzykowne, o ile może prowadzić do zamrożenia kompetencji – skoro potrafi się komunikatywnie porozumieć, przestaje rozwijać się językowo. Bywa też, że cała społeczność zatrzymuje się na pewnym etapie znajomości językowej i posługuje się interjęzykiem. Interjęzyk zawiera często realizacje błędne, a także znacznie uproszczone, szczególnie w sytuacji braku wiedzy w zakresie drugiego języka. Wreszcie, długotrwałe używanie uproszczonej gramatyki i ograniczonego słownictwa prowadzi do powstania pidżynu. 

Podsumowując, skutkami bilingwizmu są mi.in. zapożyczenia, dotyczące również składni i konstrukcji słowotwórczych, częste odmienianie wyrazów w języku drugim według paradygmatów języka ojczystego, umiejętność przełączania się między językami w obrębie dwóch kodów (code-switching, czy code-mixing). Może ono być fragmentaryczne i stosowane świadomie, a wtedy będzie miało postać gry językowej. Przełączanie może również być całościowe – kiedy dziecko rozmawia z jednym rodzicem w innym języku niż z drugim. 

Małgorzata Walczak

Źródła: 

1. S. Dubisz, Język polski poza granicami kraju, Opole 1977. 

2. E. Lipińska, Język ojczysty, język obcy, język drugi: wstęp do badań dwujęzyczności, Kraków 2003. 

3. U. Żydek-Bednarczuk, Bilingwizm w badaniach glottodydaktycznych, społecznych i kulturowych, w: Sztuka czy rzemiosło? Nauczyć Polski i polskiego, red. A. Achtelik, J. Tambor, Katowice 2007.